Η αγορά και οι ατελείς συμμετέχοντές της

Η σοβαρή συζήτηση για το μοντέλο οργάνωσης κοινωνίας και οικονομίας έχει από καιρό κλείσει. Έχει προκριθεί η δημοκρατία στην οργάνωση της κοινωνίας, το μοντέλο της αγοράς στη λειτουργία της οικονομίας και το κράτος δικαίου ως το πλαίσιο δράσης των πολιτών.

Αλλά όμως είναι η αγορά το τέλειο σύστημα; δεν έχει αδυναμίες; δεν αποτυγχάνει;

Η επίτευξη της τελειότητας είναι ουτοπία στον «ατελή τούτο κόσμο». Η αγορά όμως είναι το δεύτερο καλύτερο σύστημα μετά την ουτοπία.

Σε επίπεδο συναλλαγών, αγορών και πωλήσεων δηλαδή, υπάρχουν δύο σημαντικές αδυναμίες. Η χειραγώγηση των τιμών και η εσωτερική πληροφόρηση.

Κάποιοι προσπαθούν να επηρεάσουν τεχνητά τις τιμές – να τις ανεβάσουν ή να τις πιέσουν. Και αυτό είναι κακό γιατί έτσι δεν λειτουργεί ορθά ο μηχανισμός αποτίμησης της αγοράς. Είναι ο μηχανισμός που αξιολογεί για το τι είναι καλό και πρέπει να ενισχυθεί (όπως αυτό εκφράζεται από την άνοδο των τιμών – θετικό αντανακλαστικό) και τι χρίζει βελτίωσης (πτώση τιμών – αρνητικό αντανακλαστικό).

Ορισμένοι άλλοι – λόγω θέσης στην επιχείρηση για παράδειγμα – είναι εκτεθειμένοι σε προνομιακή πληροφόρηση. Η «αξιοποίηση» αυτής της ασυμμετρίας, οδηγεί σε μεταφορά πλούτου από τους πολλούς στους λίγους.

Οι αγορές όμως έχουν κανόνες, πληροφόρηση και διαφάνεια, παρακολουθούνται και εποπτεύονται. Και όποτε εμφανίζονται κακές συμπεριφορές υπάρχει και τιμωρία. Έτσι προστατεύονται οι αγορές.

Λέγεται, ότι ο επενδυτής είναι ορθολογικό όν. Παρόλα αυτά είναι άνθρωπος και συχνά εμφανίζει μη ορθολογική συμπεριφορά.

Γνωστικά λάθη, προκαταλήψεις, στερεότυπα, αυταπάτες, συναισθηματική αντιμετώπιση – αυτό το τελευταίο είναι από τα χειρότερα λάθη.

Ο άνθρωπος – επενδυτής συχνά αποφεύγει να παραδεχθεί τη λάθος επενδυτική του τοποθέτηση. Και ενώ χάνει από την επένδυση, παραμένει και χάνει ακόμα περισσότερο, γιατί απλά είναι εγωιστής.

Άλλες φορές αποφεύγει το ρίσκο και θέλει να κινείται σε μια ζώνη άνεσης και ασφάλειας. Αλλά χωρίς επενδυτικό ρίσκο δεν υπάρχει προοπτική απόδοσης.

Ο άνθρωπος έχει και «ζωώδη ένστικτα». Αλαζονεία, απληστία, φόβο, πανικό και πολύ συχνά νιώθει άνετα να ενταχθεί και κινηθεί σε αγέλη.

Υπάρχει και κάτι επιπλέον, ιδιαίτερα σημαντικό. Το καλό και το κακό, το κέρδος και η ζημιά δεν έχουν συμμετρική αποτύπωση στον άνθρωπο. Οι απώλειες έχουν πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα και συναισθηματική επίδραση από ένα αντίστοιχο θετικό συμβάν. Η λύπη δεν έχει κάτω όριο. Η χαρά όμως είναι περιορισμένη τόσο σε διάρκεια όσο και βάθος. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης που εκμεταλλεύονται οι επιτήδειοι κερδοσκόποι και λαϊκιστές.  

Πρέπει να ζήσουμε με αυτό το χαρακτηριστικό, να το αποδεχθούμε. Κυρίως όμως πρέπει να διαχειριστούμε αυτούς που επενδύουν στη λύπη και τον πόνο με στόχο τον συναισθηματικό έλεγχο. «Δυστυχώς» από την αγορά θα νιώσουμε βαθύτερες πίκρες παρά χαρές. Αλλά έτσι είναι η ζωή. Άλλωστε και τα παιδιά, που είναι η ίδια η ζωή, λέγονται παιδιά γιατί μας παιδεύουν …

Οι παραπάνω αδυναμίες της αγοράς είτε αναφέρονται σε κακή συμπεριφορά των συμμετεχόντων που μπορεί να αντιμετωπιστεί με καλύτερη οργάνωση και ρύθμιση του περιβάλλοντος είτε αναφέρονται σε «ατέλειες» της ανθρώπινης φύσης που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν, αλλά η κατανόησή και αποδοχή τους αποτελεί το πρώτο βήμα για την αποτελεσματική διαχείρισή τους.

Η αγορά φαίνεται να μπορεί να χειριστεί καλύτερα αντιφάσεις, συγκρούσεις και διαφορετικότητες – ενσωματώνοντάς τες – και μπορεί να τοποθετηθεί αποτελεσματικά σε περιβάλλον ποικιλομορφίας και ανομοιογένειας – αξιοποιώντας το. Και αυτά τα στοιχεία αποτελούν τη διαχρονική της δύναμη!